Inauteri asteartean txikienak kalera irteten dira mozorrotuta jaia ospatzera. Zapatuan, konpartasa eta kalejirak egoten dira, herriko “Oñatza” dantza taldeak antolatuta. Kalejira honetan mahi duten herritarrek parte hartu dezakete. Izan ere, inauterien aurretik, zapaturo topatzen dira Errekaldeko lokaletan eguerdiko 12tan, dantza horiek prestatzeko. Desfileak, musikak, antzerkiak eta giro paregabea izaten dira abiapuntu, Oñatiko Kultur Batzordeak antolatutako Inauterien egitarauan. Gipuzkoan, Inauterien Jaiak 1936ko Gerra Zibilaren ondoren debekatuak izan ziren. Herri gutxi batzuek Udaberriko Jaiak bezala ospatzen zituzten, gainerakoek ospatzeari uko egin ziotelarik. Debekuaren amaierarekin bat, ospakizun horiek berpiztu egin ziren. Batzuek kutsu urbanoagoa zuten (desfileak, karrozak, mozorroak...) eta besteek, aldiz, tradizionalagoa (Lantzeko Inauteriak, diru-eskeak, dantza tradizionalak eta bestelako konpartsak burutzen ziren). MUSIKARIAK
ALKATE edo ALKATESA eta BIKOTEA HARTZA eta HARTZ-ZAINDARIA
TXOKOLATERUAK ZAINTZAILEA eta UMEA BORREROAK 300 lagunetik gora atera dira Oñatiko Inauteriak ospatzera: Dantzariak, pertsonaiak eta musikariak. Goizean goiz hasi eta iluntzera arte aritu dira kalerik kale herria girotzen. Sei dantza prestatu dituzte: Paganeria eta Ume handia makil-dantzak, Artzaren polka eta Ordu txikitan makilarik gabekoak eta bi kalejira. DANTZARIAK
0 Comentarios
En el concejo de Okariz (Araba) nunca se ha dejado de vivir el carnaval. Una fiesta rural que aún pervive gracias a la participación de los 30 habitantes de este pueblo del municipio de Donemiliaga-San Millán. La cita es a las 17H en la fuente del concejo de Okariz. Poco a poco llegan personajes curiosos, irreverentes, fantasiosos, tradicionales de diferentes puntos del pueblo, pero con un punto en común nadie les pone cara son irreconocibles hasta que termina la ronda pidiendo por las casas del pueblo. Así arranca el carnaval más histórico del territorio porque de forma ininterrumpida se ha celebrado todos los años hasta en los tiempos de la Guerra Civil y el periodo del Franquismo. Un carnaval rural en el que los mozos vestidos de porreros ya no asustan a sus vecinos a la salida de la misa. Pero es una tarde de Domingo de Carnaval en la que se juega con la identidad, las bromas y chanzas por el camino y un final ante el Centro Social en el que todos ponen cara a sus vecinos y vecinas.
El pueblo de Okariz está situado en la Llanada oriental de Alava, al sur de la Sierra de Entzia y a unos pocos kilómetros de la Villa de Agurain. Esta pequeña aldea ha sabido conservar a pesar de las prohibiciones y del paso del tiempo una serie de tradiciones y costumbres ancestrales como el “erre que erre” el último día del año, la fiesta del carnaval, una auténtica joya de la etnografía alavesa, con sus personajes y sus ritos, el carnaval rural. Aunque en los últimos tiempos dicha fiesta se quedó reducida al sábado de carnaval y domingo, con la cuestación de los personajes disfrazados por las casas del pueblo, en la actualidad sólo se celebra la tarde del domingo. Pero hasta hace unos años, incluso en los tiempos del franquismo, Okariz siguió saliendo a la calle con su disfraces a pesar de las prohibiciones, tal y como lo recogió J. Garmendia Larrañaga en su trabajo sobre el carnaval de Alava contado por Aquilino Martínez de Maturana de 65 años y Julián Pérez de Arrilucea de 67 en el año 1970. La fiesta comenzaba el Jueves de Lardero, los pequeños pedían por el pueblo engominados y algunos con sombreros. El mayor de ellos hacía de bolsero. Uno de los niños representaba a un obispo, vestía de monaguillo y llevaba una mitra. Al llegar a cada casa saludaban con el siguiente canto: “Jueves de Lardero, Viernes de la Cruz Sábado de Pascua Resucitó Jesús. Angelitos somos Del cielo venimos A ver si nos dan choricitos y huevos Si nos dan O no nos dan Las gallinitas pagarán. A continuación intervenía el obispo con el rezo del Padrenuestro de despedida para seguir de casa en casa, se recogían viandas y dinero para la merienda de la chiquillería. Este jueves postulaba asimismo el pastor de la aldea. Además de lo que le daban a petición infantil, rara era la familia que dejaba de entregar una ración de alubias al aludido ganadero. Sábado de Carnaval El sábado por la noche sacrificaban una oveja en la casa del “mozo mayor”, centro de reunión de la juventud del pueblo, y la dueña de la casa preparaba las morcillas para la cena. Seguidamente cenaban los mozos con el vino traído de Agurain. Domingo de Carnaval El domingo de Carnaval, los jóvenes varones se reunían al café y a continuación una vez que concluía la función religiosa era cuando se disfrazaban todos los mozos, algunos salían disfrazados de “porreros” con pieles de cabra y de cordero, llevaban colgadas cencerrillas (cintas anchas de cuero con cencerros) y la cara se cubrían con caretas de cartón. Estos “porreros” se dedicaban a molestar a las mozas y a perseguir y asustar a los niños, las mozas y los niños se refugiaban en el pórtico del templo parroquial, que era el único lugar donde los “porreros” no podían entrar, dado que estaba prohibido a los jóvenes disfrazado. Al atardecer los mozos se desenmascaraban e iniciaban la postulación justo a la puesta del sol. Comenzaban la ronda acompañados por una o dos guitarras, y al hacer un alto cantaban: “A esta puerta hemos llegado, domingo de Carnaval a por chorizos y huevos y cuartos para vino y pan”. Al despedirse saludaban cantando: “No sé como despedirme para despedirme bien me despido de...” (decían el nombre de los amos de la casa) para que todo le vaya bien. Al llegar a una casa donde vivía una moza, esta les obsequiaba a los mozos con un rosco de pan, espolvoreado con azúcar. Dicha rosca la colocaban estos sobre un palo ahorquillado llamado “matasarda”. El mozo más joven llevaba un saco para el pan; otro, una cazuela para echar la manteca y el chorizo, y un tercero portaba una cesta para los huevos. El “mozo mayor” (el soltero de más edad) se hacía cargo del dinero. Pentsazu ze jantzi? Preparazu mozurru? Peluki? Maskari? Aterkiñe? Ziezko erropak? Manti? Bai, bai, barre eiñ! Danak bikorouz txotxo! Jantzi jantzi bizune ta kalea! (bueno popabistan be jun zainke, klaro ba, bañe… ni zure modure ez, e? ze datorren astin be karnabalak diz ondion eta 40 kalenturiaz eta kriston trankazuaz eoti ohian ezta martizen karnabaleako planik onena…) Gora Bixotzak! Etorri gasku Lantzoi herrire! Josu Etxaburu Latxanbrek 1988an sortu zituen Akula eta Lantzoia Ondarroako inauterietako ikurrak. Horrez gain, herriko bertsolariek bertsoak egin zituzten (Arrik, Botxek, Altzaleik eta beste batzuk): Lantzoia gure zaindari egun hauen boladan, zelako golpea ote dugu gure ganbaran. Zahar gazteak alkarturik kantu eta algaran, lantzoikeriak egiten zer zoriontsu garan. Laralara lalala, lalala, lalala… (bis) Ahotsa aldatu dogu ta mozorroa jarri, baina holan zer gustora adar joka alkarri. Ni nor naizen ezetz jakin, holako harrigarri, txingarri eta mingarri, zuek ezetz igarri. Laralara lalala…(bis) Uxatu ditzagun lotsak, tristurak eta penak, egun hauexek baitira urteko alaienak. Mozorrotuta kalean Ondarrutar gehienak lantzoi handienak dira normal jantzi direnak. Laralara lalala… (bis) Poltsikoetan gaur egun inork ez dauka sosik baina inauterietan danok alai ta pozik. Akulari erreguka Zubi Zaharran azpitik: “Otzarak arrain betetzen lagundu Ondarruri!” Laralara lalala…(bis)
En 1990, el grupo de danzas Txibiri de Olite se propuso recuperar los carnavales que tanto auge tuvieron entre los años 1925 y 1936. Tras varias charlas con personas que habían vivido los carnavales en aquellos años, comenzaron a perfilarse los personajes más significativos del Carnaval: los Karatulas. La Olitense Cristina Bayona, estudiante en la Universidad Complutense de Madrid en el año 1991, se interesó por esta recuperación y tomó los antiguos carnavales de Olite como tema para el trabajo de fin de curso en la asignatura de antropología social. Después de un largo trabajo de estudio de campo con entrevistas a personas mayores de 75 años , consiguió sacar a la luz numerosos personajes y anécdotas de aquella época. Gracias a este trabajo el grupo de danzas Txibiri pudo completar los personajes de la comparsa carnavalera y recuperarlo en el año 1992.La música fue compuesta por los gaiteros de Pamplona. Los arreglos para la banda de música corrieron a cargo de los Gaiteros de Pamplona KARRIKADANTZA y RIGODON y del Olitense, compositor y director de orquesta, Jesús Mª Etxeberria JOTA DEL CARNAVAL A su vez, el maestro Turrillas hizo los arreglos para la fanfarre Ardanbera de Huarte, acompañante en infinidad de ocasiones del grupo de danzas Txibiri. La primera noticia escrita de los carnavales de Olite data del año 1600. Los personajes más característicos del Carnaval Rural de Olite son: SATAN, KARATULAS, LARRUKIN, PASTOR, SEMBRADOR, SORGIÑAK, EL DEL HIGUICO, BOTANERO Y ENFUNDAUS DESARROLLO DE LA RONDA DEL CARNAVAL RURAL En la actualidad la Ronda del Carnaval Rural de Olite se desarrolla de la forma que sigue: El sábado anterior al miércoles de ceniza, después de la comida tradicional carnavalesca (alubias, morcilla, costillas de cuto, arroz con leche y torrijas, amén del buen vino y licores varios) a las seis de la tarde se lee el pregón del Carnaval desde el balcón del Ayuntamiento sito en la Plaza Carlos III el Noble, dando así comienzo la ronda del Carnaval. Los primeros compases de la Karrikadantza hacen que los disfrazaus comiencen a bailar. Después del vals de la Karrikadantza, el pastor da un toque de corneta ( de las que antiguamente usaban los alguaciles( para echar el bando) y los disfrazaus asustan a la gente, les pinchan con las ilagas, tiran ceniza y golpean con sus botanas a todo el mundo. Al poco tiempo y tras dos toques de corneta, los karatulas forman un corro, con Satán en el centro comenzando a bailar el Rigodón por primera vez. Terminada esta parte, los Karatulas se disponen a mantear a Satán que se encuentra tumbado en el centro de la manta. Antes de que termine la música que acompaña al canto: que salga el humo por la chimenea, Satán se escapa y es perseguido entre la gente por los Karatulas y demás disfrazaus. Una vez apresado es conducido a la manta y se repite la música con el canto : Que salga … tres veces y es después de la tercera cuando lo lanzan al aire para recogerlo después con la manta. A continuación los músicos vuelven a tocar el Rigodón con los Karatulas bailando en círculo como al principio. Sin perder esta formación se baila a continuación la Jota del Carnaval mientras los demás disfrazaus invitan a bailar a la gente. Estas son las partes que componen el Carnaval Rural de Olite, las cuales se van repitiendo a lo largo de todo el recorrido por las calles y plazas por donde transcurre la ronda del cortejo carnavalesco. Por las Calles o Rúas se baila repetidamente la Karrikadantza y en las distintas plazas del recorrido se desarrollan el Rigodón , manteo de Satán y la Jota del Carnaval ( las tres partes en cada una de las Plazas). La Ronda de Carnaval termina donde empezó, en la plaza del Ayuntamiento, donde después de volver a bailar las tres últimas partes y al tercer toque de corneta, todos los disfrazaus se despojan de sus máscaras para bailar la Jota de los Toros con que finaliza la Ronda.
Gipuzkoan Inauterien Jaiak 1936ko Gerra Zibilaren ondoren debekatuak izan ondoren ahaztu egin ziren. Herri gutxik ez ezik, hauek Udaberriko Jaiak bezala ospatzen zituzten, gainontzekoek ospatzeari uko egin zieten, nahiz eta tradizio zahar hauek ez ahaztu. Debekuaren altxatzearekin batera ospakizun hauek berpiztu egin ziren, batzuek kutsu urbanoagoarekin (desfileak, karrozak, mozorroak,...) eta besteak tradizio handiagokoak, Ohizko Inauteriak, bertan diru-eskeak, dantza tradizionalak eta bestelako konpartsak burutzen zirelarik. Oiartzunen 80. hamarkadaren amaieran "Ihoteak" berreskuratzen dira. Inauteri hauetan protagonistak "intxisuak", "sorginak", zakus jantzitako herritarrak eta poxpolinak dira. Egun hauetan kuestazioak, dantza emanaldiak, eta abar egiten dira. PERTSONAIAK POXPOLINAK ETA ARTZAINAK Oiartzungo herritarrak. Poxpolin-jantzia: galtzerdi kalatu zuriak, pololoak, gonazpikoa, azpikaldean bi marra beltz dituen gona gorria eta amantala beltza janzten dituzte soinean. Goikaldean, alkandora zuria eta korpiño beltza. Oinetan larruzko abarkak, eta buruan zapi zuria. Artzain-jantzia: galtza eta alkandora zuriak janzten dituzte, eta gerriko eta txapela gorriak. Oinetan alpargata zuriak, zinta gorriarekin. Noiz ateratzen da: Ihoteetako larunbatean, kuestaziyuarekin batera. Hori dela eta, nork bere auzoko koloreko zinta bat eraman ohi du besoan lotuta. POXPOLINAK eta ARTZAINAK
BASANDRIAK INTXIXUAK
INTXIXUAK
OTEGIZONA SORGINAK
ZOMORROZINKO SUZKO AKERRA Oiartzungo ihoteetako pertsonaia da. Aker itxura du eta sua dario. Noiz ateratzen da: Ihoteetako igandean, basandreak sua itzali aurretik esaten dituen hitzetan suzko akerrari dei egiten dio. Intxixu, basandre eta sorginak herria uztearekin batera, akerra irteten da. SUZKO AKERRA PROGRAMACION Viernes: 16:45: Burrunbaaa! Ihoteei deia! Desde la rotonda de Beheko Plaza. 17:30: Chocolatada en Doneztebe plaza. 19:00: Azeri dantza y Sorgin dantza. 19:30: Llegada a la plaza del Intxixu y las Sorginas. A continuación: Poteo por los bares. Sábado: 09:00: Cuestación en los barrios disfrazados de poxpolinak. 14:30: Comida en las diferentes sociedades. 18:00: Reunión en la plaza de las cuadrillas que participan en la cuestación. A continuación.. fiesta y música (txozna katatxulo) Domingo: 09:00: Diana con txistularis. 11:00: Desde la Beheko plaza carroza y pasacalles. 19:00: Despedida al Intxixu y Sorginasa. Para finalizar: Suzko akerra. Organiza: Ihote Taldea. https://www.oiartzungoihotik.eus/ IHOTE DOINUAK
TRILLADORA - BODEGUERA -TXANTXAGAIN - BODEGUEROS 2018an,Noain-Elortzibarrek ibarreko eragile askoren bultzadari esker inauteri berria estreinatuko da. Horrela, mondongeroak, arotzak, sotolariak, gari-jotzaileak eta artzainak karriketara aterako dira inauteria ospatzeko. Noaingo herritarrak pertsonaia hauetaz mozorroturik karrikara aterako dira, XIX. mendeko Elortzibarko herritarren gisa eta, zenbait bolondresek egindako eta Diritambo Teatroko Marisa Serranok zuzendutako antzezpen baten laguntzaz, Txantxagainen bila abiatuko dira, txerrihiltzeko produktuak lapurtu dizkiela oharturik. Herriko karriketan barnako jarraipenaren ondotik herri epaiketa eginen da, hiltzea eta aske uztearen arteko erabakia hartuko delarik.
TRILLADORAS BODEGUERAS TRILLADORAS
LEKORNE - DONAMARTIRI -IZTURITZE - AIHERRA - HAZPARNEHazparne ofrece un carnaval tradicional, festivo e itinerante que lanza sus hostilidades hacia el San Pantzar. El último día de Zanpantzar será largo: salida a las 8:30 para burlarse de la gente del mercado de los sábados por la mañana, luego salida para dar una vuelta por los pueblos Izturitze a las 9:30 h , en Donamartiri (Saint-Martin d' Arberoue) a las 11:30, a las 13:30 en Lekorne (Mendionde). En cada pueblo, San Pantzar es recibido como debe ser y se convierte en fuente de juegos, desafíos, espectáculos y otros concursos de disfraces que marcarán la jornada.A las 15:30, regresa a Hazparne A partir de las 16 horas comenzará el desfile en la ciudad con los joaldunak, gigantes, gaiteros. Zanpantzar será entonces juzgado y quemado.El final de la jornada será con música con los conciertos organizados por la Ttattola Joareek dilin-dalan egin, eta has dadila inauteria. Hazparneko (Lapurdi) karriketan barna abiatu da desfilea txistularien doinuei segika, joaldunak buru. Zirtzilak, zakuzaharrak, eta dantzariak ere hurbildu dira. Eta bada karro ikusgarririk ere: Izturitzekoen (Lapurdi) herensugea, eta Hazparneko Gaztetxeko kideen Ttattola Kinki karabana. Zanpantzarren azken ibilaldia, erre aitzin. Ospatu zituzten inauteriak Hazparnen, eta indar berezia egin dute aurten. Anitz urtez Eihartzea elkarteak antolatu izan du erritua, baina, segidarik ez izanagatik, gaztetxeko kideek, inguruko herrietako komiteek eta eskualdeko ikastoletako gurasoek hartu dute erreleboa. «Herria euskaraz biziarazteko» helburuarekin, Iulen Vrigon antolatzailearen hitzetan.Kodeak, normak eta arauak urratzeko balio izan du egunak, eta mozorroak dira, hain zuzen, hori irudikatzeko maneretariko bat. Hirukote batek, adibidez, Pirritxen, Porrotxen eta Marimototsen itxura hartu du; haur batek, sorginarena; beste batek, piratarena. Bada ere Zuberoako maskaradetatik eskapatu eta Pitxu pertsonaiaren jantzia hartu duena.Orotariko mozorroak ibili ziren karriketan, zanpantzarren karroari «Uha! Uha!» oihuka. Zanpantzar baita gaitz guztien erruduna, hura irudikatzeko paperezko eta kartoizko panpina erraldoiak maskara bat zuen soinean. Eta bizkar gainean, munduko min guztiak irudikatzeko pegatinak, tartean Pfizer enpresaren logoa, Frantziako telebista kateena, eta Lur Berri enpresarena.Herri erdian geldialdia egin zuen tropak, eta Elgar Oinka taldeko dantzari gazteek jauziak ere eman zituzten, zanpantzar inguratuz. DANTZARIAK JOALDUNAK Auzia, bertsotan Herrian barna, hala, zanpantzar erakutsi zuten, herritarrak jabe daitezen haren gaitz guziez, auziaren tenorea jin artean. Desfilea finitzean, plazaren erdian utzi zuten gaizkilea, eta azken dantzak eman zituzten haren inguruan. Urteko arazoak uxatzeko erritua egin dute, baina antolatzaileak usaiako eredutik pixka bat urrundu dira. Auzia ez dute antzerkian egin, ohituran bezala. Izan ere, bi bertsolari arduratu dira auzia egiteaz: Aitor Servier Etxexuri, eta Josu Txoperena Iribarren. Mikroa hartu, eta epaileen lana egin dute. «Jaso behar du azkar herriaren epaia», bota zuen Txoperena Iribarrenek, hasteko. Pandemiaren erantzule nagusi izendatu zuten ondotik zanpantzar. Galdetu zuten: «Zanpantzar bera ez al zen izan COVIDa sortu zuena?». Iragan astean Bakegileek Baionan antolatutako desobedientzia ekintza ere ekarri zuten gogora. Frantziako Polizia andana bildu zen orduan, eta hori bera egotzi diote zanpantzarri. «Pantzarrek aitzinetik salatu gintuen», bururatu zuen bertsoaldia Servierrek. Eta erru are handiagoa bota zion Txoperena Iribarrenek: «Presoak berak zituen sartu barrura». Servier Etxexurik kondena proposamena ere egin zuen: «Bera sartuko nuke Lannemezanera». Etxebizitzaren krisiaren erantzule nagusitzat ere jo zuten gaizkilea. Hazparnen, gainera, etxe huts bat okupatu zuten gaztetxeko kideek iaz, baina Frantziako Poliziak kanporatu zituen. Epaile-bertsolariek gertatu zen manera«zurruna» leporatu zioten zanpantzarri. Izan ere, aste batzuez etxea okupaturik, astelehen goiz batez, goizeko seietan kanporatu zituzten. Zanpantzarri Miarritzen (Lapurdi) hiru bigarren etxebizitzaren jabe izatea ere leporatu zioten. Eta proposatu zuten hura erretzeaz gain, haren etxeak ere erretzea. «Sua! Sua!», eta «zanpantzar erre!» oihuen artean, ondotik, herriak bere epaia eman zuen aho batez. Berehala eman zioten su zanpantzar irudikatzeko panpinari. Kearekin batean uxatu dira aurtengo gaitzak ZANPANTZARRAREN ERREKETA
1983ko aratusteetan, Markina-Xemeinengo aratusteetan egindako zaragi-dantza, Hartzaren dantza eta antzar jokoak filmatu zituen Jexux Larreak, Argiako dantza-maisuak. Markina-Xemeingo aratusteetan, 1975. urtean berreskuratu zituzten Saragi-dantza eta Hartzaren dantzak. Dantza hauen berri ematen zuten dokumentu eta agiriak bildu zituzten Zerutxu dantza taldekoek, eta adineko hainbat markiñar eta xemeindar elkarrizketatuz garai bateko aratusteak ospatzeko modua berreskuratu zuten. Aratuste igandez ateratzen dira saragi-dantzariak Markina-Xemeinen.Markinako aratusteetan Zaragi dantza dantzatzen dute zortzi lagunek eta zahagia darama beste batek. Horien aurretik hartzaren pertsonaia ibiltzen da, zaintzaile batekin, inguruko jendea izutzen. Antzara-jokoa ere ospatzen da, zaldi gainean.
ZARAGI DANTZA Libertimenduen Jadanik izurritearen hirugarren urtean sartuak gara, eta tuneleko argia ikusten dugun arren, oraino ez gara irteerara iritsi. Herriak bizi nahi du, osasunez, alaitasunez eta bizimodu normala eginez. Horren froga argienak momenturik txarrenetan ere, herrietan izan diren ekitaldi eta besta girokoak. Aurtengo agenda bete-betea etorri zaigu Iparralde miresgarri honetan. Barkoxek bere maskarada bukatu orduko, Atharratze-Alozeko gazteek hartu dute lekukoa eta hor dabiltza asteburu oroz Xiberoko bazterrak pizten. Lapurdin kaskarotak, hartzak, kotilungorriak, zirtzilak… herriz herri eta etxez etxe dabiltza, eta laster sorgin gau eta Zanpantzarren tenorea iritsiko zaigu. Baxenabarren, berriz, santibateak pasa ondoren, libertimenduen ordua iritsi zaigu. Eta a zer nolako indarraz, gainera! Otsailaren 6an jokatu zuten aurtengo lehena Bidarrain, Baigurako Libertimendua deitu dutena, Baigura mendi zoragarriaren itzalpeko Lekorne, Makea, Luhuso, Bidarrai, Arrosa, Ortzaize, Irisarri eta Suhuskuneko gazteek antolatua eta jokatua izan baita. Baina ez da aurtengo bakarra, ez, inolaz ere, segida ederra baitago zain. Otsailaren 13an Amikuzeko libertimendua izanen da, Amikuzen, 27an Iruñean eta Donibane Garazin (azken hau, Leire Hiribarne musikariaren heriotza tragikoaren ondorioz, bertan behera utzi dutena), martxoaren 5ean Baigorrin, martxoaren 12an Hazparnen eta martxoaren 13an Oztibarren. Badugu, bada, zer ikusi eta zertaz goza! Nafarroa Beherean bada indarra, bada kemena, bada euskaldun izaten jarraitu nahi duen gazteria, eta urte oroz erakusten dute herrialdeko herrietan antolatzen dituzten era guztietako kontzertu, dantza saio, kultur ekimen… kabalkada-tobera eta libertimenduekin. Kabalkada-tobera indarrez pizten jakin zuten, eta urtero bizpahiru egiten dira, Baxenabarren eta baita Lapurdiko hainbat herritan ere. Eta orain, gauza bera gertatzen ari da santibate eta libertimenduekin. Jadanik, azken bospasei urte hauetan, sare moduko bat antolatzen ari da baxenafar herrietan, gero eta zabalagoa eta aberatsagoa den sarea. Azken urteetan Iruñea hiri buruzagi ederrean ere egiten dituzte eta arrakasta handiz, gainera. Zer dute nafarrek odolean halako pizkundeak sortzeko? Miresgarria, benetan! Ni, hainbat adiskiderekin batera, Bidarraira hurbildu naiz aurten. Hotz handia bazen ere, herria jendez mukuru zen, zahar, gazte zein haur, bazter guztietan pozik eta alegera. Musuko edo maska gutti, kanpoan bat ere ez, eta ostatuetan esku baten eriez kontatzeko modukoak. Jendeak bizi nahi du, izurritea gibelean utzi nahi du, eta bihotz-gogoak bizi-grinez piztu. Eta hori nabari zen Bidarrain. Bizitzaren itzulera zela iduritu zitzaidan niri. Hasteko hitzordua goizeko 10,30etan finkatua zen, eta horrela hasi zen. Baigura mendi magaleko bide batetik jaitsi ziren herrira, zapurrak buruan, makilaria, bolantak, andere xuriak, zirtzilak, bertsolariak eta musikariak haien gibeletik. Lagun talde eder, alai eta airosa zen. Ohiko ahaireak urruneko belarrietaraino iritsi ziren. Anartean, pilota-plaza zabal eta ederra jendez mukuru zen, eta libertimenduko arizaleak erdi gunera sartzen hasi ziren, pittaka-pittaka, lehen dantzak eskainiz. Gero gerokoa, dantzak, kantak, antzezpenak… Ikusliarrek lorioski jarraitu zuten gazteen libertimendu-jokoa. Baiguratik eta inguruko mendietatik haize hotz-hotza zetorren arren, zirtzilek, erdi biluzik, eta oinutsik ainitzetan, haien joko alaia erakutsi zuten, karkaila handiak sortaraziz. Odol gaztea beti garaile! Hiru oreneko ekitaldia izan arren, fite pasatu zen dena, hotzak akabatzen zen publikoarentzat. Gorputzak hotz baina bihotzak bero! Hunkigarria izan zen Leire Hiribarne Lasako neska gaztearen omenez eta oroigarriz, dantzatu zuten aurresku solemnea eta baita Patxi Hiriart eta Maddi Sarasua bertsolariek eskaini bertso sentikorrak. Baxenafar ihautearen lehen zatian, hau da, santibatetan, neguko indar ezkorrak izaten dira nagusi, eta hori idurikatzen dute dantzetan, zirtzilek bolantak uxatzen baitituzte. Libertimenduan, berriz, alderantziz da, bukaera aldean egiten duten dantza baten bidez, udaberriko indarren garaipena islatzen baitute, eta bolantak zirtzilei gailentzen zaizkie. Hori izan zen Bidarrain gertatu zena. Zirtzilek aitzin egin zieten bolantei, baina azkenean bolantak ziren nagusitu. Udaberriaren etorreraren iragarpena izan zen, aurten lehena, baina herriz herri, libertimendu guztietan aldiro agertuko digutena. Libertimenduak badu teorika bat, Antton Lukuk “Libertitzeaz” liburu zoragarriarekin ikertu eta zabaldu zuena. Lukuk badu merezimendu handia, bera izan baita libertimenduaren berpizkundean sustatzaile eta zabaltzaile sutsuenetako bat. Pilota-plazako jokoa bukatu ondoren, jendea herriko ostatuetara hurbildu zen eta hor izan zen giro polita, baita ordubietan hasi zen herri bazkarian ere. Aurten, Baigura itzalpeko gazteek bidea ideki dute jadanik, eta laster amikuztarrek segida emanen diote. Nafarroa Beherean libertimenduaren sua piztuta dago eta udaberriari deika ari zaizkio. Bedatse berria goxo eta osasuntsu etor bekigu! ZAPURRAK DANTSARISAK ZIRTZILAK
Gipuzkoan Inauterien Jaiak 1936ko Gerra Zibilaren ondoren debekatuak izan ondoren ahaztu egin ziren. Herri gutxik ez ezik, hauek Udaberriko Jaiak bezala ospatzen zituzten, gainontzekoek ospatzeari uko egin zieten, nahiz eta tradizio zahar hauek ez ahaztu. Debekuaren altxatzearekin batera ospakizun hauek berpiztu egin ziren, batzuek kutsu urbanoagoarekin (desfileak, karrozak, mozorroak,...) eta besteak tradizio handiagokoak, Ohizko Inauteriak, bertan diru-eskeak, dantza tradizionalak eta bestelako konpartsak burutzen zirelarik. Lizartzan 1955ean nekazal-inauteria berreskuratzen da, dantzari, puska-biltzea, mozorroak eta abarrekin... Aipagarria da gaur egun Otsolar dantza taldeak inauterietan kaleratzen duen Lizartzako Ihaute Dantza. Dantzarien taldeak, kapitainak, sarjentuak, zaldidunek eta espentzieroek (zerbitzariek) osatzen dute konpartsa. Larunbata Goizean goiz hasi ohi dute kuestazioa. 7:00tan plazan elkartzen dira eta kalejira Uetako zubitik dantzari, txantxo eta txistulariekin hasten da. Horrela, "Diana" abestuz hasiko da inauteria. Ondotik, 7:30ean puske-biltze edo kuestazioari ekingo diote dantzari eta txantxoak elkarrekin ospeletik. Baserriz baserri arituko dira tarteka inauteri dantzak eginaz. Eguerdia iristean, 13:30inguruan inauteri partaide guztiek kalejira egingo dute, Arrateko zubitik irtenda. Ondoren, denek elkarrekin bazkalduko dute herriko frontoian. Igandea Goizeko 12etan dantzariak kalean ibiliko dira puska biltzen gurdi, mozorro eta gainerakoekin batera. Ondoren, Lizartzako inauteri dantzak egingo dituzte Otsolar dantza taldeko dantzariek plazan: paseoa, lehenengoa, bigarrena, seigarrena, ostiko-dantza, etxe-dantza, lau ostiko, azken paseoa, makil-dantza eta brokel-dantza edo pala-dantza. EGITARAUA OTSAILAK 4, OSTIRALA 19.30: Gipuzkoako inauterien gaur egungo argazki bat. OTSAILAK 12, LARUNBATA 12.00: Inauteriei hasiera emango zaie gibela dastatuz. Ondoren, antzerkia eta Otsolar Dantza Taldearen emanaldia. OTSAILAK 18, OSTIRALA 14.15: Eskolak antolatuta mozorro festa. OTSAILAK 19, LARUNBATA 7.00: Plazan elkartu dantzari, txantxo eta txistulariak. Denok batera, "Diana" abestuz hasiko dugu inauteria. 7.30: Puske-biltzea, dantzari eta txantxoak elkarrekin ospeletik. 10.00: Etxe-zahar baserrian geldialdia. 12.00: Mozorroen eta txarangaren irteera Joxe Mariko aparkalekutik. 13.30 aldera: Arrateko zubian denok elkartu ondoren, herriko plazan bazkari autogestionatua. 18.00: Joxe Mariko aparkalekuan bildu eta plazara jaitsi ondoren, bertan "Lizartzako talogileak" egindako taloak jateko aukera izango da. OTSAILAK 20, IGANDEA 10.00: Meza Nagusia. Ondoren, hamaiketakoa plazan. 12.00: Dantzariak kalean ibiliko dira puska biltzen. Ondoren, Lizartzako Inauteri Dantzak plazan. Amaieran, Luzea saria emango da. 14.00: Herriko plazan bazkaltzeko aukera, bakoitzak etxetik ekarritako bazkariarekin. 17:30: Andoni Ollokiegiren kontzertua. 19.30: Plazan "ijitoa" errez inauterien amaiera PUSKA - BILTZEA
|
|